Το πώς επηρέασε η πανδημία του νέου κορονοϊού τις μεταγγίσεις και την επάρκεια αίματος μας εξηγεί η Αιματολόγος, Συντονίστρια Διευθύντρια Ν.Υ. Αιμοδοσίας ΓΑΟΝΑ «Ο Άγιος Σάββας» και πρόεδρος του Ιδρύματος της Ελληνικής Αιματολογικής Εταιρείας Δρ Ελισάβετ Γρουζή. Όπως μας εξηγεί η Δρ. Γρουζή, η νόσος από το νέο κορονοϊό SARS-CoV-2 γνωστή ως COVID-19 είναι μια εξαιρετικά μεταδοτική αναπνευστική νόσος που συνεχίζει να αποτελεί παγκόσμια απειλή, όπως αναφέρει η Δρ. Γρουζή. Ο μεγάλος χρόνος επώασης, που υπολογίζεται σε 2-14 μέρες, σε συνδυασμό με τη μετάδοσή της μέσω των αναπνευστικών σταγονιδίων και την έλλειψη ειδικής αιτιολογικής θεραπείας ώθησε τις κυβερνήσεις πολλών κρατών, συμπεριλαμβανομένης και της χώρας μας, να επιβάλουν ταξιδιωτικούς περιορισμούς και lockdown σε πόλεις για να αποτρέψουν την εξάπλωσή της. Το μέτρο της κοινωνικής αποστασιοποίησης ήταν αποτελεσματικό στον περιορισμό της μετάδοσης της λοίμωξης, αλλά είχε βαθιά επίδραση στα συστήματα υγείας, συμπεριλαμβανομένης της Αιμοδοσίας επηρεάζοντας σημαντικά τα αποθέματα αίματος και δημιουργώντας προβληματισμό αναφορικά με την ασφάλεια αιμοδοτών και ασθενών.
Η μετάδοση του ιού έχουμε στοιχεία για το αν γίνεται μέσω της μετάγγισης αίματος;
«Μέχρι σήμερα δεν έχει καταγραφεί μετάδοση του SARS-CoV2 καθώς και των άλλων αναπνευστικών ιών με τη μετάγγιση αίματος και παραγώγων του, καθώς και με τη μεταμόσχευση κυττάρων, ιστών ή οργάνων. Σύμφωνα με τα τρέχοντα επιστημονικά δεδομένα ο κίνδυνος αυτός είναι θεωρητικός και πιθανώς ελάχιστος. Ωστόσο, όπως έγινε στις επιδημίες από τους άλλους κορονοϊούς, αλλά και στην επιδημία από τον SARS-CoV-2 σε χώρες όπως η Κίνα και η Βόρεια Ιταλία που αντιμετώπισαν πρώτες το πρόβλημα, υπήρξαν σημαντικές επιπτώσεις στην επάρκεια του αίματος λόγω μειωμένης προσέλευσης αιμοδοτών. Η μειωμένη αυτή προσέλευση οφείλεται αφενός στους επιβληθέντες περιορισμούς στις μετακινήσεις και αφετέρου στον δικαιολογημένο φόβο των πολιτών να πλησιάσουν τα νοσοκομεία, σύσταση που ούτως ή άλλως υπήρχε από όλους τους παγκόσμιους και εθνικούς φορείς υγείας (ΠΟΥ, ECDC, ΕΟΔΥ, Υπουργείο Υγείας) για τον περιορισμό της εξάπλωσης της επιδημίας. Το γεγονός αυτό οδήγησε στη λήψη μέτρων από τους υπεύθυνους φορείς προκειμένου να μην τεθεί σε κίνδυνο η ασφάλεια και η επάρκεια του αίματος. Από την Κίνα, την Ιταλία έως και την Αμερική οι επιστημονικές ενώσεις και οι αρμόδιες αρχές της Αιμοδοσίας έλαβαν μέτρα που είχαν ως πρώτη προτεραιότητα την προστασία της υγείας και της ασφάλειας των αιμοδοτών, των ασθενών και του προσωπικού των κέντρων αίματος.
Τα μέτρα που εφαρμόστηκαν και εξακολουθούν να εφαρμόζονται, σχεδιάστηκαν για να παρέχουν το υψηλότερο επίπεδο ασφάλειας ως προς τον έλεγχο των λοιμώξεων, και περιλαμβάνουν: Πρακτικές φυσικής απόστασης μεταξύ αιμοδοτών, επίπλων και εξοπλισμού.
- Αυστηρή τήρηση κανόνων αντισηψίας.
- Αύξηση της συχνότητας καθαρισμού για όλες τις επιφάνειες, εξοπλισμό, τουαλέτες και κοινόχρηστους χώρους,
- Ενθάρρυνση αιμοδοσίας με ραντεβού.
- Αποκλεισμός αιμοδοτών 28 ημέρες μετά από στενή επαφή με ύποπτο ή επιβεβαιωμένο κρούσμα.
- Έμφαση για ενημέρωση της Αιμοδοσίας από τον αιμοδότη που αιμοδότησε στην περίπτωση που εμφανίσει συμπτώματα έως και 14 μετά τη αιμοδότηση.
Επιπλέον η αιμοδοσία θεωρήθηκε απαραίτητη δραστηριότητα από τις κυβερνητικές αρχές, και τα άτομα επιτρέπεται να κυκλοφορούν εάν πρόκειται να αιμοδοτήσουν και για να βοηθήσουν τους ασθενείς που έχουν ανάγκη».
Η Ελλάδα πως αντιμετώπισε το πρόβλημα πιθανής ανεπάρκειας αίματος;
«Στη χώρα μας η αντιμετώπιση του προβλήματος της επάρκειας κατά την πρώτη φάση της πανδημίας και καθ’ όλη τη διάρκεια του lockdown μάλλον αντιμετωπίστηκε αποτελεσματικά. Το Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας (Ε.ΚΕ.Α) πολύ νωρίς με το σύνθημα “Μένουμε ψύχραιμοι-Δίνουμε αίμα” κάλεσε τους εθελοντές αιμοδότες να συνεχίσουν να αιμοδοτούν, ενώ συγχρόνως τους ενημέρωνε για την ασφάλεια της διαδικασίας. Οι Νοσοκομειακές Υπηρεσίες προσαρμόζονται στις νέες συνθήκες, εφαρμόζουν τους κανόνες ατομικής προστασίας και εντείνουν την προσπάθεια για διοργάνωση εξορμήσεων σε χώρους εκτός νοσοκομείων, ενώ επιπλέον είναι διαθέσιμη η σταθερή αίθουσα αιμοληψιών του Ε.ΚΕ.Α. στο Δημοτικό Γήπεδο Αιγάλεω. Οι Σύλλογοι Εθελοντών Αιμοδοτών κινητοποιούνται, όχι μόνον προσπαθούν να διοργανώσουν αιμοδοσίες αλλά και ενημερώνουν τους εθελοντές για τα μέτρα που πρέπει να τηρούνται για την ασφάλεια αιμοδοτών και ασθενών. Παράλληλα αναπτύσσεται μια κοινή δράση στην οποία συμμετέχουν το ΕΚΕΑ, η Περιφέρεια Αττικής, το Συντονιστικό Κέντρο Αιμοεπαγρύπνησης και Επιτήρησης Μεταγγίσεων του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας (ΣΚΑΕΜ/ΕΟΔΥ), η Πανελλήνια Ομοσπονδία Συλλόγων Εθελοντών Αιμοδοτών (ΠΟΣΕΑ) και το “Όλοι Μαζί Μπορούμε”, σε συνεργασία με Δήμους, Φορείς και Συλλόγους, οι οποίοι ενώνουν τις δυνάμεις τους και δημιουργούν κοινωνικούς χώρους αιμοληψίας, για να καλύψουν τις μεγάλες ανάγκες που προέκυψαν. Και πράγματι ο στόχος επετεύχθη και οι ανάγκες των ασθενών σε αίμα και παράγωγα καλύφθηκαν με ασφάλεια. Το συμπέρασμα που βγαίνει απ’ όλα αυτά είναι ότι σε στιγμές κρίσης οι Έλληνες δείχνουν ευαισθησία και ενσυναίσθηση, γεγονός που έχει φανεί και σε άλλες δύσκολες συγκυρίες στο παρελθόν!»
Πώς διαγράφεται το μέλλον; Υπάρχει ακόμα ανάγκη για αίμα;
«Αυτή η νέα περίοδος μετά το πρώτο κύμα της πανδημίας είναι πιο δύσκολη και απαιτεί να δείξουμε την ίδια υπευθυνότητα και αλληλεγγύη. Οι ανάγκες για μετάγγιση είναι διαρκείς και δεν σταματούν. Προϋπάρχουν της πανδημίας, δεν σταματούν κατά τη διάρκεια της πανδημίας και θα υπάρχουν και μετά την πανδημία! Στην παρούσα φάση, εκτός από τις τακτικές μεταγγίσεις των ασθενών που δεν σταμάτησαν, προστίθενται οι ανάγκες λόγω επανέναρξης των τακτικών χειρουργείων, καθώς και άλλες ανάγκες που πιθανόν να προκύψουν λόγω του ανοίγματος της κοινωνίας και του επερχόμενου καλοκαιριού που διαχρονικά παρατηρείται μείωση των αποθεμάτων αίματος. Γι’ αυτό και η υπεύθυνη στάση που δείξαμε κατά τη διάρκεια της πανδημίας πρέπει όχι μόνον να συνεχισθεί αλλά να αποτελέσει στάση ζωής και στον τομέα της Αιμοδοσίας.
Το αίμα είναι εξαιρετικά πολύτιμο, δεδομένου ότι μέχρι σήμερα δεν είναι δυνατόν να παρασκευασθεί τεχνητά, ενώ δεν μπορεί να υποκατασταθεί από κανένα φάρμακο ή χημική ουσία. Είναι ζωντανός ιστός με περιορισμένη διάρκεια ζωής. Προσφέρεται αποκλειστικά δωρεάν από υγιείς Εθελοντές Αιμοδότες. Εάν τα αποθέματα αίματος στις Υπηρεσίες Αιμοδοσίας δεν ανανεώνονται διαρκώς με τη συστηματική αιμοδοσία, δεν είναι δυνατόν να υπάρχει επάρκεια. Από το αίμα λαμβάνονται συμπυκνωμένα ερυθρά, πλάσμα και αιμοπετάλια, παράγωγα που αποτελούν πολύτιμα θεραπευτικά μέσα».
Ποιες είναι οι ανάγκες για αίμα κάθε χρόνο στην Ελλάδα;
«Οι ετήσιες ανάγκες της χώρας μας σε αίμα ανέρχονται σε περίπου 580.000 μονάδες, ενώ για να καλυφθούν οι ανάγκες σε πλάσμα και άλλα παράγωγα πρέπει να διαχωρίζεται στα επιμέρους συστατικά σχεδόν το σύνολο του συλλεγομένου αίματος. Αξίζει να επισημανθεί ότι η Ελλάδα έχει πολύ μεγαλύτερο αριθμό τροχαίων ατυχημάτων σε σχέση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, καθώς και σημαντικό αριθμό πασχόντων από Μεσογειακή Αναιμία.
Παρά τις συστηματικές προσπάθειες που γίνονται από το Ε.ΚΕ.Α. τα τελευταία χρόνια για την ανάπτυξη της Εθελοντικής Αιμοδοσίας και των στοχευμένων δράσεων για προσέλκυση νέων αιμοδοτών, το ποσοστό του αίματος που προσφέρεται από συστηματικούς εθελοντές αιμοδότες δεν ξεπερνά το 60%. Το υπόλοιπο καλύπτεται από αιμοδότες του συγγενικού και φιλικού περιβάλλοντος των ασθενών οι οποίοι με την κατάλληλη ενημέρωση θα μπορούσαν να γίνουν τακτικοί εθελοντές αιμοδότες. Αντίθετα στην Ευρώπη σχεδόν το100% του μεταγγιζόμενου αίματος προέρχεται από την Εθελοντική Αιμοδοσία. Με την Εθελοντική Αιμοδοσία έχουμε πιο ασφαλές και άμεσα διαθέσιμο αίμα. Άλλωστε ποιος από εμάς μπορεί να είναι βέβαιος ότι δεν θα χρειασθεί αίμα σε κάποια δύσκολη στιγμή της ζωής, της δικής του ή των αγαπημένων του; Ακόμη τι γίνεται όταν οι συγγενείς και φίλοι βρίσκονται σε διακοπές; Είναι προφανές ότι προσφορά αίματος μόνο σε έκτακτη ανάγκη συγγενούς ή φίλου, δεν αποτελεί λύση. Αντίθετα η εθελοντική και συστηματική προσφορά αίματος από συνειδητοποιημένους Εθελοντές Αιμοδότες, θα μας απαλλάξει από το άγχος της εξεύρεσής του.
Ως εκ τούτου για να γίνει η χώρα μας αυτάρκης σε εθελοντικό αίμα απαιτείται συστράτευση των Εθνικών Αρμόδιων Αρχών, των Συλλόγων Εθελοντών Αιμοδοτών και των Υπεύθυνων Πολιτών, προς την κατεύθυνση αυτήν.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει θέσει την Αιμοδοσία στους κύριους τομείς δράσης του και θεωρώντας την εθελοντική προσφορά αίματος τον ακρογωνιαίο λίθο για την ασφαλή μετάγγιση έχει καθιερώσει τη 14η Ιουνίου ως Παγκόσμια Ημέρα του Εθελοντή Αιμοδότη. Η καθιέρωση αυτή έχει στόχο να ευαισθητοποιήσει τους πολίτες σχετικά με την ασφάλεια του αίματος και να τονίσει τη σημασία της Εθελοντικής Αιμοδοσίας. Είναι η ημέρα, που εκφράζεται η ευγνωμοσύνη της κοινωνίας προς τους Αιμοδότες. Στο πλαίσιο αυτό στόχοι των Υπηρεσιών Αιμοδοσίας παγκοσμίως είναι η ασφάλεια του αίματος σε εθνικό επίπεδο, η προστασία αιμοδοτών και μεταγγιζομένων ασθενών, και η μη εμπορευματοποίηση προϊόντων ανθρώπινης προέλευσης. Φέτος λόγω της πανδημίας η ημέρα αυτή γιορτάζεται από τον ΠΟΥ με μεγάλη διαδικτυακή καμπάνια τα μηνύματα της οποίας συνοψίζονται στα εξής:
- Η ανάγκη για ασφαλές αίμα είναι παγκόσμια.
- Απαιτούνται τακτικές αιμοδοσίες σε όλο τον κόσμο για να διασφαλιστεί ότι όλοι έχουν πρόσβαση σε ασφαλές αίμα.
- Η διασφάλιση της υγείας και της ευημερίας των αιμοδοτών είναι κρίσιμη και ενδυναμώνει την δέσμευσή τους για τακτικές αιμοδοσίες».
«Δώστε αίμα με ασφάλεια Σώζει ζωές»
Η αιμοδοσία είναι ασφαλής διαδικασία για τον ασθενή αλλά και για τον άνθρωπο που προσφέρει αίμα;
«Μετά βεβαιότητας ναι. Η Αιμοδοσία ήταν και παραμένει ασφαλής τόσο για τους αιμοδότες, όσο και για τους μεταγγιζόμενους ασθενείς. Η “επιλογή του αιμοδότη” γίνεται προσεκτικά με κριτήρια που ισχύουν σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στα κριτήρια αυτά έχουν προστεθεί και οι σχετικές ερωτήσεις για πιθανή έκθεση στον SARS-CoV-2. Αιμοδότης μπορεί να είναι κάθε υγιές άτομο ηλικίας 18 έως 65 ετών. Όλοι οι υποψήφιοι αιμοδότες υποβάλλονται στη διαδικασία επιλογής, και μόνο εκείνοι που πληρούν τιςπροϋποθέσεις γίνονται δεκτοί ως αιμοδότες. Και επειδή πρέπει να μάθουμε να ζούμε με τον SARS-CoV-2, η εφαρμογή των μέτρων φυσικής απόστασης, ατομικής προστασίας και υγιεινής αποτελούν απαραίτητη συνθήκη. Θα κλείσω κάνοντας μια έκκληση σε όλους τους συμπολίτες μας “Δώστε αίμα με ασφάλεια – Σώζει ζωές”».
