Χωρίς ελέφαντες, λιοντάρια, τίγρεις και δελφίνια είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πώς θα ονειρεύονται τα παιδιά, πώς θα εμπνέονται συγγραφείς παραμυθιών, τηλεοπτικοί και κινηματογραφικοί παραγωγοί αλλά και πώς θα διατηρηθούν τα οικοσυστήματα πουστηρίζουν τη βιωσιμότητα αυτών των ειδών.
Ο ελέφαντας, το μεγαλύτερο ζώο της στεριάς, με βάρος που μπορεί να φτάσει και τους οκτώ τόνους, ζει στην Ασία και την Αφρική αλλά κινδυνεύει – κυρίως ο ασιατικός ελέφαντας (Elephas maximus). Οι ρινόκεροι στα προϊστορικά χρόνια ζούσαν ακόμα και στην Ευρώπη, αλλά όπως επισημαίνει το WWF, σήμερα πολύ λίγοι ρινόκεροι επιβιώνουν έξω από εθνικά πάρκα και καταφύγια.
Το ίδιο ισχύει για την τίγρη, το 97% του πληθυσμού της οποίας χάθηκε τα τελευταία 100 χρόνια. Μικρός είναι και ο πληθυσμός των πάντα, ενώ παγκόσμια απειλούμενο είδος είναι και ο αγριοπελεκάνος. Μάλιστα στη χώρα μας, η Μικρή Πρέσπα αποτελεί καταφύγιο γι’ αυτό το είδος, ενώ κάποιοι πληθυσμοί εντοπίζονται στον Αμβρακικό και τη Λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου.
Παλαιότερα πετούσαν και έκαναν φωλιές σχεδόν σε όλη την Ελλάδα, αλλά η επικήρυξη του είδους ως ιδιαίτερα «επιβλαβούς θηράματος» τις δεκαετίες του 60 και του 70, προκάλεσε πανωλεθρία στον πληθυσμό.
Στη χώρα μας η λίστα των απειλούμενων ειδών μακραίνει καθώς απειλούνται από γύπες και τσακάλια μέχρι το κόκκινο ελάφι (Cervus elaphus), το μεγαλύτερο φυτοφάγο ζώο της Ελλάδας. Το τελευταίο, αν και μπορεί να παίξει ουσιαστικό ρόλο στη διαμόρφωση και την εξέλιξη των οικοσυστημάτων, ειδικά όσο η ελεύθερη κτηνοτροφία μειώνεται, απειλείται. Στα τέλη του 20ού αιώνα τα ελάφια είχαν περιοριστεί στη χερσόνησο της Σιθωνίας, στην ορεινή περιοχή της Ροδόπης και στην Πάρνηθα. Σήμερα, ο πληθυσμός της Σιθωνίας έχει εξαφανιστεί.
Στη θάλασσα
Η χελώνα καρέτα καρέτα είναι ίσως το πιο γνωστό απειλούμενο είδος στη χώρα μας. Η ζωή της ξεκινά με πολλούς εχθρούς όπως καβούρια, γλάρους, ψάρια, τρωκτικά, αλλά και κινδύνους όπως οι ανθρώπινες δραστηριότητες στις παραλίες και στη θάλασσα. Μόνο 1 στα 1.000 χελωνάκια θα επιβιώσει από αυτούς τους εχθρούς για να ενηλικιωθεί, όπως σημειώνει η ομάδα του WWF.
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι ελληνικές θάλασσες και ολόκληρη η Μεσόγειος φιλοξενούν ορισμένα από τα σημαντικότερα είδη παγκοσμίως, με πρωταγωνιστές τα θαλάσσια θηλαστικά. Όμως τα περισσότερα από αυτά τα θηλαστικά απειλούνται με εξαφάνιση, κυρίως λόγω ανθρώπινων δραστηριοτήτων, από την πετρελαϊκή ρύπανση και την παρενόχληση από τα σκάφη αναψυχής μέχρι την κλιματική αλλαγή και τις έρευνες για υδρογονάνθρακες.
Οργανώσεις όπως το WWF, η MOm, το Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος, το Ινστιτούτο Tethys κ.ά. υλοποιούν δράσεις για τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των ζώων στα ελληνικά νερά σε συνδυασμό με την εθνική στρατηγική προστασίας.
Το Ινστιτούτο Αρχιπέλαγος, μη κυβερνητικός οργανισμός, με εκτενή δραστηριότητα στην προστασία των θαλασσών, των θηλαστικών αλλά και της νησιωτικής πανίδας και χλωρίδας, έχει κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου για τις επιπτώσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας στα θαλάσσια οικοσυστήματα σε διάφορες περιοχές της χώρας και της Μεσογείου ευρύτερα. Εξάλλου, είχε εντοπίσει τους κινδύνους από τα πλαστικά απορρίμματα αρκετά χρόνια πριν. Έρευνες του Ινστιτούτου έδειξαν ήδη από το 2015 ότι κάθε ώρα 580τόνοι πλαστικού καταλήγουν στις θάλασσες και τους ωκεανούς, ενώ οι πρώτες 3 επιστημονικές του δημοσιεύσεις αποκάλυψαν ότι ο διασκορπισμός αόρατων πλαστικών ήταν ήδη πολύ μεγάλος. Δηλαδή, περίπου μια δεκαετία πριν γνωρίζαμε ότι τα θαλάσσια ρεύματα είχαν δημιουργήσει σε ακατοίκητες ακτές του Αιγαίου συγκέντρωση μικροπλαστικών ινών αντίστοιχη με αυτή των ακτών της Αττικής.
Η κινητοποίηση
Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι απαιτούνται συντονισμένες δράσεις, τόσο σε επίπεδο κεντρικής κυβέρνησης όσο και σε επίπεδο επιχειρήσεων. Στο πλαίσιο αυτό ενθαρρυντικές είναι πρωτοβουλίες εταιρειών που επενδύουν σε νέες τεχνολογίες, πιστοποιήσεις για βιώσιμες πρακτικές στην εφοδιαστική τους αλυσίδα και άλλες πρωτοβουλίες για τη βελτιστοποίηση των υποδομών και των λειτουργιών τους με γνώμονα την προστασία των θαλασσών από την υπεραλίευση και τη διάθεση στην αγορά πιστοποιημένων προϊόντων.
Ενδεικτική είναι η περίπτωση της ΑΒ που υλοποιεί σειρά προγραμμάτων από τη γεωργία, στο πλαίσιο του Προγράμματος Ευφυούς Γεωργίας με χιλιάδες έμμεσα ωφελούμενους αγρότες, μέχρι την αλιεία, για τη βελτίωση της βιωσιμότητας του στόλου, συμβάλλονταςστην υπεύθυνη διάθεση και κατανάλωση ψαρικών. Αναπτύσσει επίσης συνεργασίες με παραγωγούς δείχνοντας τον δρόμο και σε άλλες εταιρείες του κλάδου της.
Σε συνεργασία με τη Νηρεύς το 2019, δημιουργήθηκαν οι πρώτες πιστοποιημένες μονάδες υδατοκαλλιέργειας τσιπούρας και λαβρακίου και ειδικότερα, οι φάρμες της Νηρεύς σε Αλιβέρι και Φωκίδα, είναι οι πρώτες πιστοποιημένες μονάδες από το πρότυπο Aquaculture Stewardship Council (ASC) στην Ελλάδα και την Ευρώπη.
Εν κατακλείδι, παρόλο που τα τελευταία χρόνια ο κλάδος των υδατοκαλλιεργειών περνάει περίοδο αναδιάρθρωσης, η παραγωγή αυξάνεται πάνω από τον στρατηγικό στόχο της ετήσιας αύξησης 4% που έχει τεθεί από την Ε.Ε. Είναι πρόκληση λοιπόν η βελτίωση τωντεχνολογιών ώστε να μειωθούν οι αρνητικές επιπτώσεις της δραστηριότητας μέσω βιώσιμων προμηθειών, ελαχιστοποίησης των επιπτώσεων στη βιοποικιλότητα από χημικές ουσίες και βελτιστοποίησης των μεθόδων διαχείρισης των αποβλήτων.
